Eigen karakter

'Lente, zomer, herfst en winter, ieder seizoen heeft zijn eigen karakter, zijn eigen kleur, zijn eigen tempo, zijn eigen ritme. En binnen ieder seizoen volgen de maanden, op hun beurt, elkaar in hun eigen ritme op.' Het zijn een paar van de eerste zinnen uit het boek: Leven en werken in het ritme van de seizoenen, van Jaap Voigt.

Met Jaap hebben we door de jaren heen een warme en voor ons belangrijke band opgebouwd. Hij leerde ons dat we als mens niet alleen de seizoenen aanschouwen, maar dat we ook de seizoenen zijn. Ons fysieke lijf, ons gevoel, ons denken en ons ervaren doorlopen evenzeer de lente, de zomer, de herfst en de winter. 'Wij zijn belichamingen van dat ritme.' Het natuurlijk ritme beweegt zich als het ware door ons heen. We doen er daarom goed aan als mens en als organisatie dit ritme te volgen.

Aansluiting

Waar we wat mij betreft bij moeten stilstaan, is dat het volgen van een ritme van essentieel belang is om aangesloten te blijven op een creatieve stroom. 'Daar waar geen ritme is, is geen aansluiting.' Niet werkelijk. Het volgen van het ritme van de seizoenen gaat daarbij over het volgen van een natuurlijk levensritme. Dat ritme is duidelijk zichtbaar in de natuur om ons heen, maar het ritme beweegt evengoed door ons als mens heen. Dat is belangrijk om te begrijpen.

Voorbeelden

Als je kijkt naar een natuurlijk levensritme, dan is het zo dat ieder levend wezen drie fasen kent: een expansiefase, een contractiefase en een stiltefase. Alle levende wezens – dus ook wij als mens – kennen een periode waarin we groeien en zichtbaar naar buiten toe groter worden. Dan volgt een periode van naar binnen keren. En na die periode is er een periode van stilte. Dit ritme is terug te vinden in de vele facetten van het leven. Je kunt het bijvoorbeeld terugvinden in het ritme van de ademhaling. De inademing is de periode van expansie. De uitademing is de periode van contractie en de periode van stilte is de fase tussen de in- en de uitademing.

Ook het ritme van dag en nacht verloopt volgens het natuurlijke ritme. De dag is de periode van groei. De namiddag, de avond en de nacht vormen de periode van contractie. En tussen 05.00 uur en 07:00 uur is er een periode waarin het heel stil is. Dit is ook de fase waarin je het beste kunt mediteren. De helende kracht is dan het grootst.

Blauwdruk

Je zult begrijpen dat het ritme ook terug te vinden is in het ritme van de seizoenen. Daarin gaan de lente en zomer over groei. De herfst en de winter gaan over naar binnen keren. En de periode tussen 25 december en 6 januari vormt de fase van stilte. Deze periode wordt ook wel de 12 heilige nachten of etmalen genoemd. In die 12 dagen en nachten - in die stilte - onstaat als het ware de mal die de blauwdruk vormt voor het komende jaar. De kiemen worden dáár gelegd.

Expansie en contractie

Wat er normaal gebeurt in de expansiefase, is dat de zaadjes, die geplant zijn in de fase van stilte, beginnen te groeien. Voor de mens kun je die zaadjes zien als ideeën, gedachtes, gevoelens die je leert beheersen, enzovoort. Op alle vlakken is er in de lente groei met veel mogelijkheden tot vormen van ontvouwing. Na de lente komt de zomer. Dat is de periode van volle bloei. En na de zomer begint de periode van contractie. Contractie betekent dat de opgedane ervaringen worden gekneed en worden verwerkt. Het is alsof alle opgedane ervaringen vanuit verschillende hoeken bekeken en geëvalueerd worden. Dat kun je je erbij voorstellen.

Stilte

En nu komt een belangrijk aspect: alleen als er contractie heeft plaatsgevonden, kan er stilte komen. In de stilte komen expansie en contractie samen. Dat is misschien moeilijk te bevatten, maar het gaat over eenheid, over worteling, en dat vanuit díe eenheid de natuurlijke impuls komt voor een volgende expansiefase. De wetmatigheid is dus dat stilte alleen kan komen als er sprake is geweest van contractie en de wetmatigheid is vervolgens dat nieuwe en gezonde expansie alleen komt na (of beter: vanuit) een fase van stilte.

Oneindige expansie

In onze huidige samenleving hebben we de nadruk gelegd op de expansiefase; op groei. Expansie lijkt gelijk geworden aan ‘leven’. Er is bijna geen ruimte (meer) voor contractie, laat staan voor stilte. Veel mensen werken lange uren. In de avond werken is eerder regel dan uitzondering. Rustdagen, zondagen, bestaan niet meer. Je kunt zeggen dat we verslaafd zijn geraakt aan activiteit en overconsumptie. We zijn verslaafd geraakt aan bezig blijven. Er is sprake van expansie, expansie en nog meer expansie. Je hoort het jezelf al zeggen op het werk: 'Dit jaar gaat het iets minder, we krimpen misschien iets, maar volgend jaar moet het wel weer goed gaan.' Maar wat is dan de maatstaf geworden? We wanen ons in een continue lente en zomer.

Klopt niet

Over onze cultuur valt veel te zeggen, maar het beste is om te zeggen dat het geloof in oneindige expansie natuurlijk niet klopt. Er is niets in de natuur dat oneindig groeit. Sterker nog, we zijn als samenleving bezig om levenswetten te negeren op een manier dat er veel ziektes en ellende ontstaat. Dat neemt krankzinnige vormen aan.

Metafoor

Ik laat me hier natuurlijk gaan, maar probeer je er eens de ernst van voor te stellen via de ademhaling. In een normaal ritme van ademhalen, adem je in totdat je vol bent. Daarna adem je uit. Als je uitgeademd bent, dan is het van belang dat je stil probeert te worden. Dat doe je laag in de buik. Het is dan alsof je wortelt. Je ademt niet. Als er sprake is van overexpansie, dan verloopt het ritme anders. Stel je nog een keer voor dat je inademt en dan nog een keer probeert in te ademen. En nog een keer. En nog een keer. Je probeert het net zo lang totdat je echt niet verder kunt. Als je dat zo doet, dan kan het niet anders dan dat je op een goed moment in elkaar zakt. Dat ‘in elkaar zakken’ komt in plaats van de natuurlijke contractie en op het moment dat je in elkaar zakt, dan begint direct de volgende inademing. Je hapt naar adem. Dat betekent dat stilte niet aan de orde is.

Gevolgen

Het gevolg is dat er twee dingen ontstaan. Een ding van buiten en een ding van binnen. Van buiten stoot je bij overexpansie tegen stagnatie en stilstand aan. Op een goed moment kun je niet verder inademen. ‘Het wordt ingewikkelder en ingewikkelder’. Je bent continu bezig met het proberen op te lossen van de ingewikkeldheid (lees: complexiteit). Van binnen ontstaat er uitholling. Dat komt omdat er niets meer gevuld wordt. Niet wezenlijk. De combinatie tussen stagnatie en uitholling zorgt voor spanning. Die spanning leidt tot implosie en fragmentatie. Alles valt als het ware in stukken uit elkaar.

Overal te zien

Het proces van overexpansie, stagnatie, uitholling, implosie en fragmentatie is inmiddels in de hele wereld te zien. Als je goed om je heen kijkt, dan implodeert het overal en is er sprake van fragmentatie. Kijk bijvoorbeeld eens naar de huidige samenleving die steeds meer uit elkaar groeit. Het is slechts het zichtbare deel van dat wat nog veel verder fragmenteert.

Waarschuwingssignalen

Het kan je helpen om jezelf af te vragen welke waarschuwingssignalen je herkent. Bij jezelf of om je heen. Wat laat zien dat je als individu, als groep, of als organisatie in het proces van overexpansie, stagnatie, uitholling, implosie en fragmentatie terecht bent gekomen? Herken je duizeligheid? Hoofdpijn? Suizend geluid in je oren of niet werkende spijsvertering? Het zijn signalen van overexpansie, waarbij de individuele signalen natuurlijk 1-op-1 door te vertalen zijn naar voorbeelden van het collectief..

Herstel

Als je niet goed naar de waarschuwingssignalen luistert, dan is uitval het gevolg. Uitval! Individueel en maatschappelijk. Op dit moment valt een groot deel van de werkende samenleving uit en zijn tegelijkertijd honderdduizenden mensen bezig met herstel. Het is een somber beeld, maar we zitten er middenin. In het boek: Leven en werken in het ritme van de seizoenen, van Jaap Voigt staat dat het herstel van het natuurlijk ritme misschien wel het enige echte antwoord is op de hevige turbulentie en fragmentatie in de buitenwereld. Hoe complex ook. Het ritme als onderstroom in ons leven en werk. Het lijkt me dat daar geen speld tussen te krijgen is.